The Buddha was precise in his description of Right Speech. He defined it as “abstinence from false speech, abstinence from malicious speech, abstinence from harsh speech, and abstinence from idle chatter.”
In the vernacular this means not lying, not using speech in ways that create discord among people, not using swear words or a cynical, hostile or raised tone of voice, and not engaging in gossip.
Re-framed in the positive, these guidelines urge us to say only what is true, to speak in ways that promote harmony among people, to use a tone of voice that is pleasing, kind, and gentle, and to speak mindfully in order that our speech is useful and purposeful.
Tu cái miệng là tu hơn nửa đời người
Hạnh Trung
Nghiệp là hành động tạo tác nhiều lần có chủ ý của thân, miệng và ý, nguyên nhân đưa tới quả báo. Cả hai “nghiệp” và “quả báo” tạo thành "luật nhân quả” tuần hoàn không dứt, đưa con người luân hồi khắp sáu cõi. Nếu gieo nghiệp thiện thì sẽ sanh ở cõi Trời, Người, Atula, còn nếu tạo nghiệp ác thì sẽ bị đọa vào địa ngục, ngạ quỷ, súc sanh. Trong đó phần miệng là gieo tạo nghiệp nhiều nhất. Nhưng đối với đạo Phật, tu là chuyển được nghiệp.
Cố kinh vân: “Phù sĩ xử thế, phủ tại khẩu trung, sở dĩ trạm thân, do kỳ ác ngôn”, nghĩa là xét người ở đời, búa để trong miệng, sở dĩ giết người, do lời nói ác. Cổ nhân cũng có dạy: “Bệnh tùng khẩu nhập, hoạ tùng khẩu xuất”, nghĩa là bệnh từ cái miệng do ăn uống mà đem vào, họa cũng từ cái miệng do nói chuyện thị phi mà tạo ra.
Phật dạy trong mười cái nghiệp của con người thì trong đó cái miệng đã chiếm bốn, gần một nửa:
1/ chuyện không nói có, chuyện có nói không,
2/ nói lời hung ác,
3/ nói lưỡi đôi chiều,
4/ nói lời thêu dệt.
Nhưng trong cuộc sống hằng ngày ngoài bốn điều trên, cái miệng còn tạo thêm nhiều nghiệp nữa như:
5/ ăn uống cầu kỳ,
6/ phê bình, khen chê,
7/ rêu rao lỗi của mọi người (tứ chúng),
toàn là những điều tổn phước và tội phải đọa vào địa ngục, cũng như làm mích lòng, gây mâu thuẫn, hận thù giết hại lẫn nhau mà thôi.
Do vậy kinh cũng dạy, trong sinh hoạt hằng ngày có 4 hạng người chúng ta nên tránh:
1/ hay nói lỗi kẻ khác,
2/ hay nói chuyện mê tín, tà kiến,
3/ miệng tốt, bụng xấu (khẩu Phật, tâm xà),
4/ làm ít kể nhiều.
Từ cái miệng mà ta có thể biết tâm ý và đánh giá được người khác, để có cách ứng xử thích nghi.
Của cải dù to lớn như núi, nhưng cái miệng ăn lâu ngày cũng hết. Phước đức dù cực khổ gieo tạo nhiều đời, nhưng do cái miệng tạo nghiệp, phê bình, chỉ trích, nói lời ác... thì trong giây phút cũng có thể tiêu tan.
Người xưa cũng có dạy: “Khẩu khai thần khí tán, thiệt động thị phi sanh”, tức là mở miệng nhiều lời sẽ hao tổn thần khí, lưỡi động thường nói chuyện phải trái, hơn thua, đẹp xấu, khen chê... để rồi phải tranh đấu, mạ lị lẫn nhau khiến sanh ra lắm chuyện thương tâm.
Đấy là chỉ nói sơ qua những điều tai hại thường xảy ra hằng ngày của cái miệng, còn lại suốt trong một đời người, do thỏa thích cho cái miệng mà chúng ta đã tạo không biết bao tội lỗi. Do vậy mà Tây phương cũng có dạy: "Trước khi nói phải uống lưỡi bảy lần” là vậy.
Cũng có kệ rằng:
Trăm năm vật đổi sao dời
Một câu quý giá muôn đời con ghi.
Mở lời trước phải xét suy
Rằng ta cất tiếng ích chi chăng là.
Lại có thơ:
Lời nói đổi trắng thay đen,
Thiên đàng, điạ ngục bon chen lối vào?
Trực ngôn tâm chẳng lao xao
Giữ tâm thiền định biết bao an lành.
Làm ơn hay bị mắc oán, cũng do cái miệng nầy hay kể công, mắng nhiếc, nói sỉ nhục người.
Thần khẩu nó hại xác phàm,
Người nào nói quá họa làm khổ thân.
Lỡ chân gượng được đỡ lên
Lỡ miệng gây họa phải đền trả thôi.
Cái miệng nầy rất tai hại, ăn uống thì cầu kỳ muốn nuốt vào những món ngon vật lạ cho khoái khẩu, vừa hao tốn tiền của, vừa đem bệnh vào thân, vì động thực vật bây giờ sản xuất chạy theo lợi nhuận nên sử dụng hóa chất rất nhiều, nếu không biết kiêng cữ thì bệnh nan y mang vào thân, để tự làm khổ mình và làm khổ bao người, phải lo chạy chữa, là chuyện đương nhiên.
Cái miệng cũng có nhiều cái lợi: dùng để ăn uống tốt, nuôi dưỡng cơ thể, dùng để nói năng giao tiếp trong hằng ngày, tạo mối thâm tình, giao hảo hài hòa, thông hiểu lẫn nhau, dùng để thuyết giảng, tụng niệm, dạy học, truyền kiến thức và những điều lợi ích đến được nhiều người. ..
Người xưa cũng có nói: “Nhứt ngôn khả dĩ hưng bang, nhứt ngôn khả dĩ tán bang”, nghĩa là một lời nói có thể xây dựng nước nhà, mà cũng có thể làm tan nát nước nhà.
Lượt sơ qua những điều lợi hại, thì chúng ta đã thấy cái miệng, lưỡi của người thế gian, điều hại sẽ nhiều hơn điều lợi rồi. Tạo hóa sinh ra con người có hai lỗ tai, nhưng chỉ có một cái miệng, cho nên phải nghe nhiều hơn nói mới đúng với tự nhiên. Được thân người là khó, có đầy đủ lục căn và miệng lưỡi trọn vẹn là phước đức quá rồi, hãy nhân vốn phước báu nầy mà gieo trồng thêm phước đức ra nữa, thì mới là người khôn, bởi vậy phải lo tu cái miệng là điều cần thiết nhất và xem như tu hơn nửa đời người rồi.
Hòa thượng Thích Thiện Hòa dạy:
Người khôn nói ít nghe nhiều,
Lựa lời đối đáp, lựa điều hỏi han,
Trước người hiểu rõ khôn ngoan.
Nhường trên một bước rộng đường dễ đi.
Việc người chớ nói làm chi.
Chuyện mình mình biết, vậy thì mới khôn.
Người đời cũng có câu:
Chim khôn hát tiếng rảnh rang.
Người khôn nói tiếng dịu dàng dễ nghe.
Nghe rồi tỏ ngộ Bồ đề.
Khuyên người niệm Phật đồng về Tây phương.
Thượng tọa Chân Tín cũng có thơ:
Bớt đi lời nói thị phi,
Bớt đi tội lỗi sân si đau buồn
Thêm câu niệm Phật nhiều hơn
Phước điền thêm lớn, tâm hồn thêm vui.
Bồ Tát Giác Minh Diệu Hạnh có dạy:
Ít nói một câu chuyện,
Niệm nhiều một câu Phật,
Đánh chết được vọng niệm,
Pháp thân ta hiện tiền.
Trong kinh Pháp cú Phật có dạy:
Dầu nói ngàn ngàn lời,
Nhưng không gì lợi ích,
Tốt hơn một câu nghĩa,
Nghe xong được tịnh lạc.
(PC 100)
Không phải vì nói nhiều
Mới xứng danh bậc trí
An ổn không oán sợ
Thật đáng gọi bậc trí.
(PC 258)
Không phải vì nói nhiều
Là thọ trì chánh pháp
Người nghe ít diệu pháp
Nhưng trực nhận viên dung
Chánh pháp không buông lung
Là thọ trì Phật Pháp.
(PC 259)
Phật cũng có dạy: “Làm thinh như chánh pháp, nói năng như chánh pháp” là như vậy.
Là Phật tử, một lời nói ra phải giúp cho nhiều người thông hiểu, an lạc, lợi ích thì chúng ta không tiếc lời, phước đức cũng rất vô biên, nhưng rất phải cẩn ngôn, cẩn ngữ khi phải nói ra những lời khiến người khác phải khổ đau, thiệt hại, thì chúng ta sẽ phải gặt hái những điều tương ứng.
Tạo phước đức cả một đời, nhưng chỉ cần một lời ác khẩu nói ra là tiêu tan trong giây phút. “Lời nói không mất tiền mua, lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau”. Nhất là chúng ta muốn tu hành được tinh tấn và thành tựu thì phải tránh những chuyện thị phi, vì thị phi mất rất nhiều thời gian một cách vô ích, mà lại gây tạo rất nhiều nghiệp khẩu, oan trái.
Có bài thơ rất hay:
Lời qua tiếng lại - giải quyết chi đâu?
Sao không dừng lại - kẻo hố thêm sâu.
Lời qua tiếng lại - đưa ta đến đâu?
Sao không thở nhẹ - mĩm cười nhìn nhau.
Lời qua tiếng lại - đưa ta đến đâu?
Sao không dừng lại - thở nhẹ và sâu.
Xin luôn nhớ cho rằng: “Trăm năm bia đá thì mòn, ngàn năm bia miệng vẫn con trơ trơ”.
Và:
Ai ơi! ít nói là vàng
Nói nhiều tội lỗi trái ngang cũng nhiều
Chi bằng ít nói bao nhiêu
Khỏi điều phiền não, khỏi điều thị phi
Hằng ngày tam nghiệp vô vi
Không tranh nhân quả có gì đảo điên
Không nghiệp chướng chẳng lụy phiền
Vô ưu, vô não nương thuyền tiêu dao.
Lợi hại như vậy đấy, nên mỗi chúng hãy mau lo tu cái miệng vậy.
Trong cuộc sống hằng ngày chúng ta thường đối đãi với nhau, cái miệng phải luôn mĩm cười, nhạy lời xin lỗi và trọng lời cảm ơn.
Phải tương kính, dùng ái ngữ, không tiếc lời khen, tán dương, ca tụng, truyền rao những người tốt, việc tốt, những điều hay, lẽ phải để nhân những điển hình tốt đẹp ra thêm làm tô thắm cuộc đời, nhưng rất dè dặt tiếng chê.
Nên ăn chay để bảo vệ môi trường và cứu tinh cầu.
Không nói dối, mà phải nói những lời chân thật, không dối gạt, ta sẽ nhận được nhiều uy thế, tiếng tăm.
Không nói lời thêu dệt, mà nói những lời trung thực, sẽ được nhiều người kính mến.
Không nói lời đâm thọc, mà nói lời hòa hợp sẽ được nhiều người ủng hộ.
Không nói lời thô ác, mà nói toàn những lời hòa nhã, thương yêu, sẽ có cuộc sống cao sang.
Đấy là những pháp tu cho cái miệng, rất hay, rất bổ ích, chúng ta cần thực hiện theo, để gặt hái được nhiều phước đức, lúc đó cuộc đời, gia đình và xã hội, trong hiện tại được thanh bình, an đẹp và tương lai sẽ sanh vào nơi an lạc, thật hạnh phúc nào bằng.
Nghiệp miệng chuyên tạo điều lành
Sống thời an lạc, tái sanh cõi hiền
(Viên Thành - Những ngày tịnh dưỡng)
Thơ về NGHIỆP KHẨU:
Kinh dạy cái miệng tội lỗi vô cùng
Nghiệp khẩu có bốn, nói chung rất nhiều
Lời thời hung ác, lưỡi lại đôi chiều
Chuyện không nói có, có thời nói không
Nhiều lời thêu dệt, lắm chuyện viễn vông
Đâm bì thóc nọ, thọc bì gạo kia
Khiến cho bao kẻ chịu cảnh chia lìa
Nát tan nhà cửa gia đình thảm thương
Lại thêm rao lỗi tứ chúng bốn phương
Truớc mặt khen nịnh, sau lưng chê cười
Thương thay người lại biến thành đười ươi
Để cho đánh mất tình người trong ta.
Cái miệng ăn uống rất đổi xa hoa
Giết bao loài vật để mà nuôi thân
Nhậu nhẹt say khướt như kẻ ngu đần
Thân mình phá hoại bệnh tình phải mang.
Ung thư, đột quỵ, bệnh gút rõ ràng
Nhà hàng ăn uống cầu kỳ nhẫn tâm
Quan điểm hưởng thụ tạo mọi lỗi lầm
Cũng từ cái miệng ăn càng nói xiên.
Họa tai lại đến lắm chuyện não phiền
Lỡ lời một tiếng hận thù ngàn năm
Lòng ta trong sáng tợ ánh trăng rằm
Chiếu soi nhân thế tỏ đường quy-y.
Khiêm cung đối đãi tôn trọng lễ nghi
Nhạy lời xin lỗi trọng lời cảm ơn
Nhân văn đẹp tuyệt còn có nào hơn
Tán dương ca tụng trọng người hơn ta.
Miệng cười tươi đẹp thanh thoát như hoa
Thành người cao quý trên đời tôn vinh
Khẩu nghiệp không tốt nay biến thành xinh
Ăn sạch nói đẹp, thanh bình hoan ca.
(Viên Thành - Những ngày tịnh dưỡng)
http://www.hophap.net/hp/?15659=5&596=30&759=3898&59615=4
